تبارشناسی مفهوم انسان
در پاسخ به پرسش «انسان چیست؟» میتوان دو راه کاملاً متفاوت و شاید متقابل را برگزید: یکی درک انسان در امتداد حیوان: «حیوان ناطق» و دیگری درک انسان به منزلهی موجودی که تفاوتی ماهوی و بنیادین با تمام موجودات دارد و
نویسنده: علی خدادادی (1)
در پاسخ به پرسش «انسان چیست؟» میتوان دو راه کاملاً متفاوت و شاید متقابل را برگزید: یکی درک انسان در امتداد حیوان: «حیوان ناطق» و دیگری درک انسان به منزلهی موجودی که تفاوتی ماهوی و بنیادین با تمام موجودات دارد و مغاکی، او را از حیوان و حیوانیت جدا کرده است: «دازاین». این دو شناخت از انسان، در طلوع و غروب تاریخی متافیزیک، به راهی کاملاً مخالف یکدیگر میروند. اولی- با تقدم ارسطو- انسان را از منظر حیوان درک میکند و او را در همان نوع گستردهتر حیوان قرار میدهد. با تمام مشخصات و خصایص فیزیکی و تاریخی حیوان، و البته با این تفاوت که موجودی است ناطق و دارای «عقل». دیدگاهی که به نظر هایدگر به مسئلهی عمیقاً متافیزیکی «اومانیسم» ختم میشود. مسئلهای که اگرچه دغدغهی تعالی و سعادت انسان را دارد اما معیارهای شناختاش از انسان معیارهایی ذاتی و حیوانی است. در مقابل، هایدگر قائل به مغاکی است عمیق و ناپیمودنی که انسان را به منزلهی روشنایی بخش و در عین حال پوشانندهی هستی - از طریق زبان - به شکلی ذاتی و ماهوی، متفاوت با هر موجود دیگری اعم از حیوان میداند. به عقیدهی او تنها با این دیدگاه است که میتوان در عین حفظ کردن اومانیسم، آن را روی بستری تازه از درک و فهم انسان و شناخت انسانی قرار داد. در اینجا باید پرسید آیا ساخت و پرداخت الگوی سومی از انسان بماهوانسان ممکن است؟ الگویی که نه صرفاً جایی بین این دو سر طیف اشغال کند و نه بخواهد یکی را به نفع دیگری حذف کند. مدلی از انسان، نه بر حسب الگویی هگلی از رفع متضادها، در یک سنتز، که برحسب الگویی نیچهای از مفهوم «فراسو»: فراسوی انسان و حیوان، یا حتی فراسوی دازاین و حیوان. این عنوانی است که با مسامحه، میتوان به کتاب «امر گشوده: انسان و حیوان» جورجو آگامبن، نسبت داد. کتابی که از خلال سنت متافیزیکی و هنری غرب، راهی تبارشناسانه را میپیماید تا از میان نمایش ادای سهمهایی که به این بحث شده، سهم خود را ترتیب دهد و ادا کند. کتاب، با بحث دربارهی مینیاتور قرون وسطایی آغاز میشود و پس از آن به مفهوم ارسطویی حیات و به تبع آن انسان بازمیگردد؛ با اشاره به سنتها و مکاتبی که بزرگترین ادای سهم را به مسئلهی شناخت انسان داشتهاند پیش میرود و در نهایت با بحثهای هایدگر و بیامین در مورد گشودگی، ملال و وانهادگی پایان مییابد و در این بین، آگامبن میگوشد با نقد این سنتهای فکری، راهی برای ورود به عرصهی تبارشناختی «فراسوی انسان و حیوان» پیش پا بگذارد.
کتاب «امر گشوده: انسان و حیوان» کتابی است موجز و پیچیده که اگرچه در ساختار پروژهی عام آگامبن تعریف میشود و معنا مییابد اما به صورت مجزا هم، حاوی شروح و بصیرتهایی والا، در رابطه با مسئلهی انسان وحیوان است و از طریقِ ارتباطاتی که بین متفکرانی چون ارسطو، توماس، دکارت، اکسکول، هایدگر، باتای، دلوز و ... برقرار میکند. میتواند نور تازهای به قسمتهای مهمی از تفکر هر یک از این فلاسفه یا دانشمندان بیندازد. کتابی که میتواند فارغ از آنچه در بارهی مفهوم انسان پیش مینهد، راهنمایی باشد برای تبارشناسی و واکاوی مفهوم انسان در سنتهای مختلف و رابطهای که این مفهوم با سیاست و شیوهی زیست انسانها برقرار میکند. فرم کلی کتاب، فرمی است مخصوصی پیچیدهترین و موجزترین آثار آگامبن - و بیش از همه «جماعت آینده» - که از طریق پارههایی عموماً دو تا چهار صفحهای و به ظاهر مجزا پیش میرود ودر نهایتبندی، تمام این قطعات به ظاهر مجزا را مانند دانههای مروارید، جمع میکند و در کنار یکدیگر قرار میدهد. کتاب نمونهای خصیصهنما برای فراگیری روش نوشتن به شکل قطعهقطعه و مجزا و سفری منسجم میان قطعات مجزای فرهنگ و هنر است.
پینوشتها:
1. کارشناسی ارشد فلسفهی غرب از دانشگاه علامه طباطبایی
منبع مقاله :اسفار ضمیمهی سوره شماره بیستم
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}